Tiền ảo cướp bóc: Pháp luật nhìn nhận thế nào về mã hóa tài sản

Trong những năm gần đây, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ blockchain, Bitcoin, Ethereum, Tether và các loại tiền ảo khác dần trở nên quen thuộc với công chúng. Những tài sản số này tuy tồn tại dưới dạng mã và dữ liệu, nhưng giá trị, khả năng chuyển nhượng và tính độc quyền của chúng đã khiến chúng có những đặc điểm bản chất của tài sản. Tại Trung Quốc, mặc dù các quy định liên quan rõ ràng cấm tiền ảo được lưu thông và sử dụng như là tiền tệ hợp pháp, và cấm các hành vi thao túng liên quan, nhưng trong thực tiễn tư pháp, tiền ảo đã được công nhận rộng rãi như là "hàng hóa ảo đặc thù" hoặc "tài sản dạng dữ liệu".

Trong lĩnh vực tư pháp hình sự, các vụ án tội phạm liên quan đến tiền ảo đang có xu hướng gia tăng, chủ yếu tập trung vào các loại tội như lừa đảo, trộm cắp và tội phạm máy tính. Tuy nhiên, các vụ cướp cố gắng thu được tiền ảo bằng cách sử dụng bạo lực hoặc đe dọa là tương đối hiếm. Do đó, vụ cướp bitcoin xảy ra vào năm 2021 tại Yichun, Jiangxi ((2022) Ganj09 hình sự kết thúc số 9) đã thu hút sự chú ý rộng rãi. Vụ án này do tính đặc thù và gây tranh cãi của nó đã trở thành một trường hợp điển hình trong thực tiễn tư pháp, cung cấp tham chiếu quan trọng cho việc định tính và lượng hình tài sản mã hóa trong các vụ án hình sự.

Tóm tắt vụ án: Một kế hoạch cướp Bitcoin không thành.

Tháng 5 năm 2021, Lai vì thua lỗ trong việc đầu tư tiền ảo, biết được thầy Peng sở hữu ít nhất 5 bitcoin (giá khoảng 255.000 nhân dân tệ vào thời điểm đó), đã nảy sinh ý định cướp. Anh ta đã đăng bài tìm đồng phạm trên Baidu Tieba, thu hút sự chú ý của Xiang. Hai người đã liên lạc qua phần mềm nhắn tin tức thời, Lai đã giải thích chi tiết kế hoạch cướp, hứa hẹn sẽ chia cho Xiang 0.8 bitcoin nếu thành công.

Hướng nào đó đã vội vàng từ Trường Sa đến Nghĩa Xuyên để gặp Lãi nào đó. Hai người đã lập kế hoạch chi tiết trong phòng khách sạn, dự định ít nhất triệu tập 4 người, lấy lý do đầu tư để dụ mục tiêu đến khu vực hẻo lánh thực hiện cướp bóc. Để làm điều này, Lãi nào đó còn chuẩn bị dây nylon và tiếp tục liên lạc với các đồng phạm tiềm năng khác. Tuy nhiên, cảnh sát đã nhanh chóng hành động dựa trên manh mối và vào chiều ngày 11 tháng 5 đã bắt giữ hai người tại chỗ, kế hoạch phạm tội chưa kịp thực hiện đã bị chấm dứt.

Tòa án sơ thẩm xác định hai người này cấu thành tội cướp, lần lượt tuyên án Lai ba năm, Hướng một năm tù giam, và phạt tiền. Sau khi hai người không phục kháng cáo, tòa án phúc thẩm cho rằng vụ án này thuộc giai đoạn chuẩn bị cướp, không gây ra thiệt hại tài sản thực tế, cũng không đưa ra đánh giá hợp lý về giá trị Bitcoin, vì vậy đã sửa án Lai một năm sáu tháng, Hướng chín tháng, giảm nhẹ hình phạt đáng kể.

Cướp Bitcoin có cấu thành tội cướp không?

Một trong những điểm tranh cãi cốt lõi của vụ án này là: việc cướp bitcoin có cấu thành tội cướp theo nghĩa của Bộ luật Hình sự hay không? Quyết định có hiệu lực của tòa án đã đưa ra câu trả lời xác đáng.

"Bộ luật Hình sự" quy định, tội cướp giật là hành vi sử dụng bạo lực, đe dọa và các phương thức khác để chiếm đoạt tài sản công và tư. Mặc dù Bitcoin về bản chất là một chuỗi dữ liệu mã hóa dựa trên công nghệ blockchain, nhưng do nó có tính chất có thể trao đổi, chuyển nhượng và giá trị thực tế trên thị trường, nó đáp ứng ba đặc điểm của "tài sản rộng": khả năng quản lý, khả năng chuyển nhượng, giá trị.

Tòa án phúc thẩm đã trích dẫn quy định của các cơ quan liên quan năm 2013, cho rằng Bitcoin thuộc về "hàng hóa ảo cụ thể", mặc dù không có vị thế tiền tệ nhưng vẫn thuộc về "tài sản dữ liệu" cần được pháp luật bảo vệ. Do đó, việc cướp Bitcoin không vì hình thức dữ liệu của nó mà mất đi các yếu tố cấu thành tội phạm tài sản, đối tượng bị xâm hại vẫn là lợi ích tài sản của người khác, không khác biệt về bản chất so với việc cướp tiền mặt hoặc tài sản vật chất.

Trong vụ án này, mặc dù Lai và những người khác chưa thực hiện hành vi cướp, nhưng hành vi của họ đã đạt đến giai đoạn chuẩn bị phạm tội. Hai bị cáo đã chuẩn bị công cụ phạm tội và lập kế hoạch cướp một cách chi tiết, cấu thành tội phạm chuẩn bị theo tội cướp trong Bộ luật Hình sự. Kết hợp với các giải thích tư pháp liên quan, tòa án cuối cùng xác định hành vi của họ cấu thành tội cướp, nhưng đã giảm nhẹ hình phạt.

Nguyên tắc lượng hình trong tội phạm tiền ảo: Xác định giá trị tài sản là chìa khóa

Trong việc lượng hình tội cướp, ngoài việc xem xét cách thức hành vi, còn cần xem xét "số tiền cướp" là bao nhiêu. Và trong các vụ án liên quan đến tài sản mã hóa, việc định giá những tài sản ảo này đã trở thành một bài toán khó trong thực tiễn tư pháp.

Tòa án cấp một dựa vào giá thị trường của Bitcoin vào thời điểm xảy ra vụ án (khoảng 25,5 triệu đồng/coin) để cho rằng hai người này có ý định cướp ít nhất một đồng Bitcoin, do đó thuộc loại "số lượng đặc biệt lớn", bị xử phạt nặng. Tuy nhiên, tòa án cấp hai có quan điểm khác, lý do như sau:

1. Vụ án này chỉ đang ở giai đoạn chuẩn bị, chưa thực sự thu được tài sản.
2. Bitcoin không có thị trường giao dịch hợp pháp trong nước, việc xác định giá cả thiếu tiêu chuẩn rõ ràng.
3. Việc kết tội tội cướp bóc nên dựa trên "số tiền thực tế bị cướp", giai đoạn dự tính khó xác định giá trị một cách chính xác.

Tòa án phúc thẩm chỉ ra rằng, việc xác định giá trị của tiền ảo và các tài sản mã hóa khác nên tuân theo nguyên tắc "bù đắp tổn thất", tức là lấy tổn thất thực tế của nạn nhân làm cơ sở chính, chủ yếu tham khảo các yếu tố sau:

1. Giá mua của nạn nhân: ưu tiên áp dụng, phản ánh chính xác nhất tổn thất của họ.
2. Giá trên nền tảng giao dịch khi xảy ra vụ việc: Nếu không có hồ sơ mua, có thể tham khảo giá tức thì trên nền tảng nước ngoài vào lúc bị xâm hại.
3. Giá bán đồ trộm: Nếu có, cũng có thể làm căn cứ hỗ trợ.

Đồng thời, tòa án nhấn mạnh, mặc dù nước ta không công nhận vị thế tiền tệ của Bitcoin, nhưng cũng không cấm việc cá nhân sở hữu và chuyển nhượng. Do đó, việc nạn nhân sở hữu tài sản ảo là hợp pháp, và tổn thất của họ nên được bảo vệ theo luật.

Cuối cùng, tòa án phúc thẩm quyết định không tăng hình phạt đối với tội cướp "số lượng lớn", mà xem xét tổng thể mức độ nguy hiểm, phương thức và rủi ro thực tế trong giai đoạn chuẩn bị cướp, đã đưa ra phán quyết tương đối khoan dung đối với hai bị cáo, thể hiện thái độ lý trí và thận trọng của cơ quan tư pháp trong việc xử lý các vụ án tội phạm tài sản mới.

Kết luận: Triển vọng pháp lý bảo vệ tài sản mã hóa

Phán quyết của vụ án này không chỉ cung cấp một ví dụ hướng dẫn cho các vụ án cướp liên quan đến tiền ảo, mà còn phát đi một tín hiệu rõ ràng: thuộc tính tài sản của tiền ảo đã được công nhận rộng rãi trong thực tiễn luật hình sự Trung Quốc.

Trong khung pháp lý hiện hành, mặc dù các tài sản mã hóa như Bitcoin không có thuộc tính tiền tệ, nhưng giá trị tài sản đáng kể của chúng đã được công nhận. Dù là thông qua lừa đảo, trộm cắp, kiểm soát trái phép hệ thống máy tính, hay tống tiền, cướp có vũ trang, miễn là người thực hiện hành vi nhằm mục đích chiếm hữu trái phép, thì hành vi đó sẽ bị xử lý như tội phạm tài sản.

Với sự phát triển sâu sắc của nền kinh tế số, các vụ án hình sự liên quan đến mã hóa tài sản sẽ có xu hướng đa dạng hóa, các cơ quan tư pháp sẽ phải đối mặt với nhiều vụ án và vấn đề tranh chấp mới. Hệ thống pháp luật tương lai cần làm rõ hơn về thuộc tính pháp lý của Tiền ảo, tiêu chuẩn định giá thị trường cũng như ranh giới giữa dữ liệu và tài sản, xây dựng các quy tắc phán quyết tư pháp thống nhất và ổn định hơn. Đồng thời, các chuyên gia làm việc trong lĩnh vực pháp lý liên quan cũng cần liên tục học hỏi và cập nhật kiến thức chuyên môn trong lĩnh vực mã hóa để phục vụ khách hàng tốt hơn.

Có thể dự đoán rằng, các tài sản mã hóa sẽ dần nhận được nhiều sự công nhận và bảo vệ hợp pháp hơn, và bất kỳ hành vi nào xâm phạm quyền lợi hợp pháp của người sở hữu chúng cũng sẽ bị pháp luật truy cứu một cách nghiêm khắc.