Mô hình tùy chọn vay trong thị trường tiền điện tử: Rủi ro tiềm ẩn và hướng cải tiến

Thời gian gần đây, thị trường cấp một của ngành công nghiệp mã hóa đang trong tình trạng ảm đạm, nhiều vấn đề dần dần nổi lên. Các nhà tạo lập thị trường, với tư cách là đối tác quan trọng của các dự án mới, lẽ ra nên hỗ trợ sự phát triển của dự án bằng cách cung cấp tính thanh khoản và ổn định giá cả. Tuy nhiên, một hình thức hợp tác có tên gọi "mô hình tùy chọn cho vay" đang bị một số người tham gia không trung thực lạm dụng, gây thiệt hại nghiêm trọng cho các dự án mã hóa nhỏ, dẫn đến sự sụp đổ lòng tin và hỗn loạn trên thị trường.

Bài viết này sẽ đi sâu vào cơ chế hoạt động của mô hình tùy chọn cho vay, những mối nguy tiềm ẩn của nó đối với dự án, so sánh với thị trường truyền thống, cũng như phân tích tình hình hiện tại.

Mô hình tùy chọn cho vay: Bề ngoài sáng bóng, ẩn chứa nguy cơ

Trong thị trường tiền điện tử, nhiệm vụ chính của các nhà tạo lập thị trường là đảm bảo tính thanh khoản của thị trường thông qua việc giao dịch thường xuyên các token, ngăn chặn sự biến động giá mạnh do mất cân bằng cung cầu. Đối với các dự án mới nổi, hợp tác với các nhà tạo lập thị trường gần như là con đường bắt buộc, liên quan đến khả năng thành công khi niêm yết trên sàn giao dịch và thu hút nhà đầu tư.

"Mô hình tùy chọn cho vay" là một mô hình hợp tác phổ biến: các dự án cho vay một lượng lớn mã thông báo cho các nhà tạo lập thị trường với chi phí miễn phí hoặc thấp, trong khi các nhà tạo lập thị trường sử dụng những mã thông báo này để thực hiện các hoạt động tạo lập thị trường trên sàn giao dịch, duy trì sự sôi động của thị trường. Hợp đồng thường bao gồm các điều khoản tùy chọn, trao quyền cho các nhà tạo lập thị trường quyền lấy lại hoặc mua mã thông báo với giá đã thỏa thuận vào những thời điểm cụ thể trong tương lai, nhưng không bắt buộc phải thực hiện.

Bề ngoài, điều này dường như là một thỏa thuận đôi bên cùng có lợi: bên dự án nhận được sự hỗ trợ từ thị trường, các nhà tạo lập thị trường kiếm lợi từ chênh lệch giao dịch hoặc phí dịch vụ. Tuy nhiên, vấn đề nằm ở tính linh hoạt của các điều khoản tùy chọn và sự thiếu minh bạch của hợp đồng. Sự bất đối xứng thông tin giữa bên dự án và các nhà tạo lập thị trường đã tạo cơ hội cho một số nhà tạo lập thị trường không trung thực. Họ có thể sử dụng các token mượn được để làm rối loạn thị trường, đặt lợi ích của bản thân lên trên sự phát triển của dự án.

Hành vi cướp đoạt: Dự án bị tổn hại như thế nào

Mô hình tùy chọn cho vay một khi bị lạm dụng, có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho dự án. Chiêu thức phổ biến nhất là "dìm giá": các nhà tạo lập thị trường đột ngột bán tháo một lượng lớn mã thông báo đã vay, dẫn đến giá nhanh chóng sụt giảm. Các nhà đầu tư nhỏ lẻ nhận thấy sự bất thường và đồng loạt bán tháo, thị trường ngay lập tức rơi vào hoảng loạn. Các nhà tạo lập thị trường có thể kiếm lợi nhuận bằng nhiều cách khác nhau, chẳng hạn như thông qua hoạt động "bán khống" - bán mã thông báo với giá cao trước, sau đó mua lại với giá thấp khi giá sụp đổ để trả lại cho bên dự án, từ đó kiếm được chênh lệch. Hoặc, họ có thể lợi dụng các điều khoản tùy chọn để "trả lại" mã thông báo ở mức giá thấp nhất, đạt được chi phí cực thấp.

Hành động này thường có tác động phá hủy đối với các dự án nhỏ. Có trường hợp cho thấy, giá token đã giảm một nửa chỉ trong vài ngày, giá trị thị trường nhanh chóng bốc hơi, cơ hội tái đầu tư của dự án cũng theo đó biến mất. Tệ hơn nữa, sinh mệnh của các dự án mã hóa phụ thuộc vào sự tin tưởng của cộng đồng, một khi giá cả lao dốc, nhà đầu tư hoặc coi dự án là một trò lừa đảo, hoặc hoàn toàn mất niềm tin, dẫn đến sự tan rã của cộng đồng. Xét rằng các sàn giao dịch có yêu cầu nghiêm ngặt về khối lượng giao dịch và tính ổn định giá của token, việc giá lao dốc có thể trực tiếp dẫn đến việc token bị niêm yết, tương lai của dự án trở nên u ám.

Điều tồi tệ hơn là, những thỏa thuận hợp tác này thường được ẩn giấu sau các thỏa thuận bảo mật (NDA), bên ngoài không thể biết được chi tiết. Nhóm dự án thường là những người mới có nền tảng công nghệ, nhận thức chưa đầy đủ về thị trường tài chính và rủi ro hợp đồng. Đối mặt với các nhà tạo lập thị trường dày dạn kinh nghiệm, họ thường ở thế bất lợi, thậm chí không rõ họ đã ký vào những điều khoản "bẫy" nào. Sự bất đối xứng thông tin này làm cho các dự án nhỏ trở thành nạn nhân dễ bị tổn thương của các hành vi cướp bóc.

Các rủi ro tiềm ẩn khác

Ngoài các vấn đề như việc bán tháo token đã vay để hạ giá, lạm dụng điều khoản tùy chọn để thanh toán giá thấp trong mô hình tùy chọn cho vay, các nhà tạo lập thị trường trong thị trường tiền điện tử còn có những chiêu trò khác nhằm vào các dự án nhỏ thiếu kinh nghiệm:

1. Khối lượng giao dịch giả: Thực hiện giao dịch qua tài khoản của bản thân hoặc tài khoản liên quan để tạo ra hoạt động giao dịch giả, thu hút các nhà đầu tư nhỏ lẻ tham gia. Khi ngừng hoạt động này, khối lượng giao dịch sẽ giảm mạnh, giá sẽ sụp đổ, dự án có thể phải đối mặt với rủi ro bị sàn giao dịch hủy niêm yết.

2. Bẫy hợp đồng: Thiết lập tiền đặt cọc cao, "thưởng hiệu suất" không hợp lý trong hợp đồng, hoặc cho phép nhà tạo lập thị trường mua token với giá thấp và bán ra với giá cao sau khi niêm yết, gây ra sự sụt giảm mạnh về giá, tổn hại lợi ích của nhà đầu tư nhỏ lẻ, khiến bên phát triển dự án phải gánh chịu danh tiếng tiêu cực.

3. Giao dịch nội bộ: Sử dụng lợi thế thông tin, biết trước các tin tức quan trọng của dự án để thực hiện giao dịch không hợp lý. Ví dụ, trước tin tức tốt, làm tăng giá để dụ dỗ nhà đầu tư nhỏ lẻ mua vào, hoặc trước tin xấu, phát tán tin đồn để hạ giá và mua vào số lượng lớn.

4. Kiểm soát thanh khoản: Khi các bên dự án quá phụ thuộc vào dịch vụ của họ, sẽ đe dọa tăng giá hoặc rút vốn, nếu không gia hạn hợp đồng thì sẽ đe dọa phá sản, khiến các bên dự án rơi vào thế bị động.

5. Bán theo gói: Quảng bá "dịch vụ trọn gói" bao gồm tiếp thị, quan hệ công chúng, duy trì giá cả, thực tế có thể là lừa dối các bên dự án thông qua lưu lượng giả và thao túng giá, cuối cùng dẫn đến sự sụp đổ giá cả, gây thiệt hại kinh tế và rủi ro quản lý cho các bên dự án.

6. Xung đột lợi ích: Khi phục vụ nhiều dự án cùng lúc, có thể thiên vị khách hàng lớn, cố ý hạ giá dự án nhỏ, hoặc chuyển tiền giữa các dự án để tạo ra ảo giác "cái này mất thì cái kia được", khiến dự án nhỏ chịu thiệt hại.

Những hành động này đã tận dụng điểm yếu từ việc quản lý thị trường tiền điện tử chưa đầy đủ và kinh nghiệm thiếu hụt của các bên dự án, có thể dẫn đến việc giá trị dự án giảm mạnh và sự sụp đổ niềm tin của cộng đồng.

Kinh nghiệm tham khảo từ thị trường tài chính truyền thống

Thị trường tài chính truyền thống cũng từng đối mặt với những vấn đề tương tự, như "cuộc tấn công của thị trường gấu", các công ty giao dịch tần suất cao lợi dụng lợi thế thuật toán, sự không đối xứng thông tin trong thị trường giao dịch ngoài sàn (OTC), v.v. Tuy nhiên, sau một thời gian dài phát triển, thị trường truyền thống đã xây dựng được cơ chế ứng phó tương đối trưởng thành, đáng để ngành mã hóa học hỏi:

1. Quản lý nghiêm ngặt: Quy tắc SHO do Ủy ban Chứng khoán Hoa Kỳ (SEC) ban hành yêu cầu phải đảm bảo cổ phiếu có thể mượn trước khi bán khống, ngăn chặn "bán khống trần". "Quy tắc giá tăng" hạn chế hành vi gian lận giá cả. Hành vi thao túng thị trường bị cấm rõ ràng, vi phạm quy định liên quan có thể phải đối mặt với hình phạt nặng.

2. Thông tin minh bạch: yêu cầu các công ty niêm yết báo cáo với cơ quan quản lý về các thỏa thuận với nhà tạo lập thị trường, dữ liệu giao dịch phải công khai và có thể tra cứu. Các giao dịch lớn phải được báo cáo, ngăn chặn thao túng thị trường ẩn.

3. Giám sát thời gian thực: Sàn giao dịch sử dụng thuật toán để theo dõi sự biến động bất thường của thị trường, kích hoạt cơ chế điều tra. Cơ chế ngắt mạch tạm dừng giao dịch khi giá biến động mạnh, ngăn chặn sự lan tỏa của nỗi hoảng sợ.

4. Quy định ngành: Các cơ quan quản lý tài chính đặt ra các tiêu chuẩn đạo đức cho các nhà tạo lập thị trường, yêu cầu báo giá công bằng và duy trì tính ổn định của thị trường. Các nhà tạo lập thị trường được chỉ định phải đáp ứng các yêu cầu về vốn và hành vi nghiêm ngặt.

5. Bảo vệ nhà đầu tư: Nhà đầu tư có thể truy cứu trách nhiệm của nhà tạo lập thị trường thông qua kiện tập thể. Công ty bảo vệ nhà đầu tư chứng khoán (SIPC) cung cấp một phần bồi thường cho những tổn thất do hành vi sai trái của nhà môi giới.

Mặc dù các biện pháp này không hoàn hảo, nhưng đã giảm hiệu quả các hành vi cướp bóc trong thị trường truyền thống. Kinh nghiệm cốt lõi là kết hợp giữa quản lý, tính minh bạch và cơ chế trách nhiệm, xây dựng một hệ thống bảo vệ thị trường đa tầng.

Phân tích sự yếu kém của thị trường tiền điện tử

So với thị trường truyền thống, thị trường tiền điện tử dễ bị ảnh hưởng bởi các hành vi không đúng mực hơn, nguyên nhân chính bao gồm:

1. Quy định chưa trưởng thành: Thị trường truyền thống có kinh nghiệm quy định hàng trăm năm và hệ thống pháp lý hoàn thiện, trong khi thị trường tiền điện tử vẫn đang trong tình trạng phân mảnh toàn cầu, nhiều khu vực thiếu quy định rõ ràng về thao túng thị trường hoặc hành vi của các nhà làm thị trường.

2. Quy mô thị trường nhỏ: Giá trị thị trường và tính thanh khoản của tiền điện tử thấp hơn nhiều so với thị trường cổ phiếu truyền thống. Hoạt động của một nhà tạo lập thị trường đơn lẻ có thể ảnh hưởng đáng kể đến giá token, trong khi các cổ phiếu lớn trên thị trường truyền thống thì khó bị thao túng.

3. Kinh nghiệm của bên dự án còn thiếu: Nhiều đội ngũ dự án mã hóa chủ yếu có nền tảng kỹ thuật, nhận thức về thị trường tài chính còn hạn chế. Họ có thể chưa nhận ra những rủi ro tiềm ẩn của mô hình tùy chọn cho vay, và có thể ở vị trí bất lợi khi ký kết hợp đồng.

4. Thông tin không minh bạch: Thị trường tiền điện tử thường sử dụng các thỏa thuận bảo mật, chi tiết hợp đồng không được công khai. Sự ẩn danh này đã bị giám sát trong các thị trường truyền thống, nhưng vẫn là điều bình thường trong thế giới mã hóa.

Những yếu tố này kết hợp lại khiến các dự án nhỏ trở thành nạn nhân dễ bị tấn công của hành vi cướp bóc, đồng thời cũng làm tổn hại đến nền tảng niềm tin và sức khỏe sinh thái của toàn ngành.

Để giải quyết những vấn đề này, ngành công nghiệp mã hóa cần học hỏi kinh nghiệm từ các thị trường tài chính truyền thống, xây dựng khung quy định hoàn thiện hơn, nâng cao tính minh bạch của thị trường, tăng cường cơ chế bảo vệ nhà đầu tư, đồng thời nâng cao trình độ tài chính của các dự án. Chỉ như vậy, mới có thể xây dựng một hệ sinh thái thị trường tiền điện tử công bằng và lành mạnh hơn.